Η πολιτική των «δύο μόνο φύλων» και η αντιπαράθεση με τη Βιολογία
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ «δύο μόνο φύλων» που εγκαινίασε ο Πρόεδρος Τραμπ στις ΗΠΑ, συνοδεύοντάς τη από μια σειρά μέτρων που θέτουν σε αμφισβήτηση ή ακυρώνουν μια σειρά κατακτήσεις και δικαιώματα των τρανς και των διαφυλικών ατόμων, ιδίως μάλιστα των νεότερων ηλικιών, είναι το αποκορύφωμα ενός πολιτικού όσο και πολιτιστικού «πολέμου» γύρω από τη λεγόμενη «woke ατζέντα» που λαμβάνει πια παγκόσμιες διαστάσεις – το είδαμε και στην Ελλάδα με τον πρωθυπουργό να σπεύδει να υιοθετήσει το εν λόγω τραμπικό «αξίωμα», κόντρα σε προοδευτικότερες θέσεις που είχε εκφράσει στο πρόσφατο παρελθόν.
Τι καθορίζει τελικά το φύλο ενός ανθρώπου, πότε ξεκινά να διαφοροποιείται και πώς διαμορφώνεται; Πόσα φύλα και παραλλαγές τους υπάρχουν, τι μας λέει σχετικά η ίδια η επιστήμη; «H συζήτηση τέτοιων θεμάτων, που έχουν κοινωνικές προεκτάσεις, συνδέεται συχνά με πολιτικές ατζέντες που αποπροσανατολίζουν το κοινό από την ουσία και την επιστημονική άποψη», λέει η συνομιλήτριά μου, δρ. Ελένη Ρίζου, εργαστηριακή γενετίστρια και αντιπρόεδρος του Δ.Σ. της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων.
— Παρεμβήκατε πρόσφατα ως Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων στη συζήτηση για τα φύλα, καταδεικνύοντας ότι ο καθορισμός ακόμα και του βιολογικού φύλου είναι μια πιο περίπλοκη υπόθεση από όσο φαίνεται, για κάποιες, τουλάχιστον, κατηγορίες ανθρώπων. Πόσα φύλα και κατηγορίες φύλων υπάρχουν τελικά και πώς καθορίζονται; Ισχύει ότι η δυαδική αντίληψη του φύλου δεν έχει έρεισμα στη βιολογία;
Στον άνθρωπο αμέσως μετά τη σύλληψη, μιλώντας με αυστηρά γενετικούς όρους, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι υπάρχει ένα μόνο φύλο, το θηλυκό (ΧΧ), αν δεν υπήρχε το χρωμόσωμα Υ.
«Το βιολογικό φύλο (sex) δεν θα πρέπει να συγχέεται με το κοινωνικό φύλο (gender), το οποίο αφορά στο πώς ένα άτομο αντιλαμβάνεται το βιολογικό του φύλο και αυτοπροσδιορίζεται κοινωνικά, πολιτισμικά και σεξουαλικά. Αυτονόητο είναι ότι το βιολογικό φύλο δεν σχετίζεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό (sexuality) ενός ατόμου».
Όμως η παρουσία ή απουσία του Υ καθορίζει τελικά το γενετικό φύλο. Ένα αρσενικό άτομο φέρει τα φυλετικά χρωμοσώματα Χ και Υ (ΧΥ), ενώ ένα θηλυκό άτομο φέρει δύο φυλετικά χρωμοσώματα Χ (ΧΧ). Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ατόμων με ανευπλοειδίες (αριθμητικές ανωμαλίες) των φυλετικών χρωμοσωμάτων που και πάλι ο φαινότυπός τους εξαρτάται από την παρουσία ή μη του χρωμοσώματος Υ. Για παράδειγμα, άτομα με χρωμοσωμική σύσταση 47,ΧΧΥ και 47,ΧΥΥ είναι αρσενικά, ενώ άτομα με καρυότυπο 45,Χ και 47,ΧΧΧ θηλυκά.
Ο καθορισμός του φύλου σχετίζεται με την παρουσία του γονιδίου SRY στο Υ, το οποίο ενεργοποιεί (κωδικοποιεί) τον παράγοντα καθορισμού των όρχεων (TDF). Με βάση αυτό, η παρουσία του Υ χρωμοσώματος και η ενεργοποίηση του γονιδίου SRY (την 7η εβδομάδα κύησης) οδηγεί στην ανάπτυξη του άρρενος γενετικού φύλου στους ανθρώπους, ενώ η απουσία του Υ επιτρέπει τη «συνέχιση» ανάπτυξης του θήλεος γενετικού φύλου.
Παραλλαγές (μεταλλάξεις) στο γονίδιο SRY οδηγούν σε αναντιστοιχία γενετικού και φαινοτυπικού φύλου. Κλασικό παράδειγμα είναι τα ΧΥ θήλεα άτομα που, ενώ το γενετικό τους φύλο είναι άρρενος, έχουν φαινοτυπικά χαρακτηριστικά θήλεος ατόμου (διαφυλικά άτομα).
Άρα η δυαδική αντίληψη του φύλου ισχύει όταν μιλάμε με καθαρά γενετικούς όρους και η διάκριση αυτή είναι χρήσιμη ώστε όλοι οι γενετιστές να έχουν μια κοινή γλώσσα και ονοματολογία, όταν περιγράφουν το γενετικό φύλο. Σημαντικό είναι, τέλος, να τονίσουμε ότι τόσο αυτή όσο και οι άλλες απαντήσεις επικεντρώνονται σε ό,τι αφορά το βιολογικό φύλο (sex) και όχι το κοινωνικό φύλο (gender), το οποίο δεν διαμορφώνεται με βιολογικές παραμέτρους αλλά επηρεάζεται από άλλους παράγοντες, όπως η κοινωνία, η ψυχολογία, ο σεξουαλικός προσανατολισμός κ.λπ.
— Πώς κρίνετε το γεγονός ότι στον δημόσιο λόγο ακούσαμε αυτές τις μέρες πολλές απόψεις αλλά ελάχιστες έως καθόλου από επιστήμονες;
Η αλήθεια είναι ότι το θέμα «φύλο» οφείλει να προσεγγίζεται με τη δέουσα προσοχή και ευαισθησία από την επιστημονική κοινότητα, ώστε ο γενικός πληθυσμός να αποφεύγει τα λάθος συμπεράσματα.
Δυστυχώς, όπως συμβαίνει συχνά, η συζήτηση τέτοιων θεμάτων που έχουν κοινωνικές προεκτάσεις συνδέεται με πολιτικές ατζέντες που αποπροσανατολίζουν το κοινό από την ουσία και την επιστημονική άποψη, όπως συνέβη και στην ανακοίνωση της ΠΕΒ. Οι παρερμηνείες που δημιουργούνται, είτε σκόπιμα είτε λόγω υπεραπλούστευσης, κάνουν τους αρμόδιους επιστήμονες, όπως οι βιολόγοι και οι γενετιστές, να είναι φειδωλοί σε δηλώσεις, από φόβο μήπως παρεξηγηθούν τα λεγόμενά τους. Παρά ταύτα, όταν τους ζητήθηκε, ανέπτυξαν τις θέσεις τους, λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τη σωστή ενημέρωση.
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο πιθανόν να μην ακούστηκαν απόψεις από ειδικούς είναι ότι πρόκειται για ένα θέμα εξαιρετικά σύνθετο και λίγοι θα μπορούσαν να το αναλύσουν σε επιστημονικό βάθος και να γίνουν, ταυτόχρονα, κατανοητοί στο ευρύ κοινό.
— Πότε αρχίζει να διαμορφώνεται το φύλο ενός εμβρύου και ποιοι παράγοντες το επηρεάζουν; Είναι κάτι απόλυτο ή μπορεί να διαφοροποιηθεί στην πορεία;
Η διαφοροποίηση του φύλου αρχίζει από την 7η εβδομάδα της κύησης. Πριν από αυτήν οι γονάδες (τα μελλοντικά αναπαραγωγικά όργανα) του εμβρύου δεν είναι διαφοροποιημένες, που σημαίνει ότι μπορούν να εξελιχθούν είτε σε ωοθήκες, είτε σε όρχεις. Παρουσία του γονιδίου SRY που είναι στο Υ χρωμόσωμα και με τη βοήθεια των ορμονών, οι γονάδες αναπτύσσονται σε όρχεις. Οι γονάδες είναι ιστολογικά διακριτές μεταξύ της 6ης - 8ης εβδομάδας της κύησης.
Η επακόλουθη ανάπτυξη του ενός γεννητικού συστήματος και η παράλληλη εκφύλιση του άλλου εξαρτάται από την παρουσία ή την απουσία των δύο ορχικών ορμονών, της τεστοστερόνης και της αντιμυλλέριας ορμόνης (AMH). Η διαταραχή της τυπικής ανάπτυξης μπορεί να καταλήξει στην ανάπτυξη και των δύο γεννητικών συστημάτων, ή κανενός συστήματος, οδηγώντας έτσι σε φαινότυπο διαφυλικών ατόμων.
— Υπάρχουν ενδείξεις για το φύλο του παιδιού σε ένα γονιμοποιημένο ωάριο;
Το ζυγωτό, που ονομάζεται επίσης γονιμοποιημένο ωάριο, είναι η φάση της σύλληψης όπου ένα ωάριο και ένα σπερματοζωάριο ενώνονται για να σχηματίσουν ένα ενιαίο κύτταρο. Το ζυγωτό περιέχει ένα πλήρες σύνολο χρωμοσωμάτων (πακεταρισμένο DNA), 23 από το ωάριο και 23 από το σπερματοζωάριο, δηλαδή συνολικά 46 χρωμοσώματα, που είναι ο φυσιολογικός αριθμός χρωμοσωμάτων ενός σωματικού κυττάρου του ανθρώπου. Η φάση του ζυγωτού διαρκεί περίπου τέσσερις ημέρες, μετά τις οποίες το ενιαίο κύτταρο διαιρείται γρήγορα και πολλαπλασιάζεται σε αριθμό για να γίνει στη συνέχεια έμβρυο, διατηρώντας σταθερή την ποσότητα του γενετικού υλικού (DNA).
Ένα από τα 23 ζεύγη των χρωμοσωμάτων είναι τα φυλετικά χρωμοσώματα που για τη γυναίκα είναι δύο Χ (ΧΧ) ενώ για τον άνδρα ένα Χ και ένα Υ χρωμόσωμα (ΧΥ). Σε αυτά τα φυλετικά χρωμοσώματα βρίσκονται πολλά γονίδια που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ατόμου, ενώ στο χρωμόσωμα Υ βρίσκονται γονίδια που παίζουν ρόλο στον καθορισμό του φύλου.
Ο φαινότυπος ενός ατόμου, σε σχέση με το φύλο, είναι όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, ανατομικά και λειτουργικά, που θα το συνοδεύουν στη ζωή του σε σχέση με το αναπαραγωγικό του σύστημα, όπως, π.χ., τα γεννητικά του όργανα, οι ορμόνες και τα δευτερογενή χαρακτηριστικά (π.χ. τριχοφυΐα, ανάπτυξη μαστού).
Κάθε «λάθος» ή παραλλαγή από το γονίδιο, από την υλοποίηση των εντολών που αυτό δίνει έως την παραγωγή των απαραίτητων ουσιών για τη διαφοροποίηση του φύλου, θα μας δώσει και ένα διαφορετικό φαινότυπο για το άτομο.
— Κατά πόσο σχετίζεται το φύλο (ή η ταυτότητα και η έκφραση φύλου) με τον σεξουαλικό προσανατολισμό;
Όπως είπαμε και στην αρχή, το βιολογικό φύλο (sex) δεν θα πρέπει να συγχέεται με το κοινωνικό φύλο (gender), το οποίο αφορά στο πώς ένα άτομο αντιλαμβάνεται το βιολογικό του φύλο και αυτοπροσδιορίζεται κοινωνικά, πολιτισμικά και σεξουαλικά. Αυτονόητο είναι ότι το βιολογικό φύλο δεν σχετίζεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό (sexuality) ενός ατόμου.
— Τι ποσοστό του πληθυσμού εκτιμάται ότι είναι εκτός του έμφυλου δίπολου; Τα intersex άτομα είναι διαφορετική κατηγορία ή εντάσσονται κι αυτά στη φυλετική πολυμορφία;
Τα διαφυλικά άτομα (intersex) ή, όπως είναι γνωστά αλλιώς, τα άτομα με διαφορές στην ανάπτυξη του φύλου (Differerences of Sex Development, DSD) δεν αποτελούν διαφορετική κατηγορία φύλου. Είναι άτομα με αναντιστοιχία γενετικού και φαινοτυπικού φύλου (π.χ. γενετικό φύλο άρρενος με φαινότυπο θήλεος). Μπορεί να έχουν «αμφίβολα» γεννητικά όργανα (μεταξύ άρρενος και θήλεος). Πολλά από αυτά τα άτομα δεν γνωρίζουν ότι είναι ανατομικά διαφυλικά μέχρι να φτάσουν στην εφηβεία ή μέχρι να αντιμετωπίσουν προβλήματα γονιμότητας. Συχνά δεν το μαθαίνουν και ποτέ.
Ο μικρός αριθμός των επιστημονικών εργασιών που αναφέρονται στο ποσοστό των διαφυλικών ατόμων (intersex) δεν επαρκεί για τον ασφαλή υπολογισμό του. Η Anne Fausto‐Sterling («Sexing the Body: Gender Politics and the Construction of Sexuality», New York: Basic Books, 2000) είχε αναφέρει ότι το ποσοστό των διαφυλικών ατόμων είναι 1,7% του συνολικού πληθυσμού, συμπεριλαμβάνοντας στον υπολογισμό και τα άτομα με σύνδρομα των φυλετικών χρωμοσωμάτων όπως, π.χ., τα Klinefelter, Turner, τα οποία, σύμφωνα με άλλους συγγραφείς, δεν εμπίπτουν στα κριτήρια των διαφυλικών ατόμων. Από την άλλη, ο Sax Leonard (The Journal of Sex Research, 2002), λαμβάνοντας υπόψη πιο αυστηρά κριτήρια, ανέφερε ότι το ποσοστό των διαφυλικών ατόμων υπολογίζεται σε 0,018%. Η ασυμφωνία στην εκτίμηση που προκύπτει από αυτές τις δημοσιεύσεις οφείλεται στον διαφορετικό ορισμό των διαφυλικών.
— Υπάρχουν παραδείγματα από τον φυσικό κόσμο που δείχνουν ότι η πολυπλοκότητα του φύλου δεν αφορά μόνο το είδος μας;
Και στο βασίλειο της φύσης υπάρχουν δύο φύλα, αρσενικό και θηλυκό, μιλώντας με γενετικούς όρους. Υπάρχουν όμως επίσης οργανισμοί που γεννιούνται χωρίς φύλο, που αλλάζουν φύλο κατά τη διάρκεια της ζωής τους, όπως η γαρίδα, που ξεκινάει τη ζωή της με αρσενικό φύλο και μετατρέπεται αργότερα σε θηλυκό, καθώς και οργανισμοί που φέρουν και τα δύο φύλα (ερμαφρόδιτοι).
Τα κοτόπουλα και τα θηλαστικά έχουν δύο φύλα, ενώ οι γαιοσκώληκες και τα σαλιγκάρια είναι ερμαφρόδιτα (διαθέτουν και τα δύο είδη γεννητικών οργάνων). Στους γαιοσκώληκες τα δύο φύλα είναι ενωμένα στον ίδιο οργανισμό. Η γονιμοποίηση των ωαρίων, όμως, γίνεται με συνύπαρξη δύο ατόμων και το σπέρμα του ενός γονιμοποιεί τα ωάρια του άλλου.
Υπάρχουν έπειτα κατώτεροι εξελικτικά οργανισμοί που μπορούν να αναπαραχθούν χωρίς φύλο, φαινόμενο πολύ συχνό στα βακτήρια. Αλλά για τους ανώτερους οργανισμούς, τους ευκαρυωτικούς, η αναπαραγωγή απαιτεί τη σύντηξη του γενετικού υλικού από δύο άτομα αντίθετου φύλου. Η παρουσία δύο φύλων στη φύση έχει στόχο να προάγεται η γενετική ποικιλομορφία και χρησιμεύει στη γενετική διαφοροποίηση των απογόνων από τους γονείς τους.
Τελειώνοντας, θα πρέπει να τονιστεί ότι όλα αυτά τα πολύπλοκα και ενδιαφέροντα βιολογικά φαινόμενα διερευνώνται, μελετώνται και ερμηνεύονται, όχι μόνο για ερευνητικούς λόγους αλλά και στην κλινική πράξη, από συναδέλφους βιολόγους, γενετιστές, εμβρυολόγους. Οι επιστήμονες αυτοί διαθέτουν γνώσεις, εργαστηριακή εμπειρία, ζήλο και στελεχώνουν εξειδικευμένα εργαστήρια, έχοντας την επιστημονική ευθύνη, μεταξύ άλλων, της διασφάλισης της ορθής και αξιόπιστης εφαρμογής των κανόνων της Γενετικής στον τομέα της εξωσωματικής γονιμοποίησης, του προγεννητικού ελέγχου του εμβρύου αλλά και της γενετικής συμβουλευτικής. Δυστυχώς, οι εν λόγω συνάδελφοι στερούνται επαγγελματικών δικαιωμάτων, αφού δεν έχει μέχρι σήμερα θεσμοθετηθεί από πλευράς ελληνικής πολιτείας το επάγγελμα του Βιολόγου της Υγείας, με συνέπεια την απουσία ελέγχου των παρεχόμενων υπηρεσιών σε αυτόν τον τομέα.
Πηγή: lifo.gr