Ποιοι είναι οι Ρομά, η μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της ευρωπαϊκής ηπείρου, πέρα από τα στερεότυπα; Πώς καθορίζει τη συμπεριφορά μας η κοινωνική αναπαράσταση για τους Τσιγγάνους; Πώς επιδρά μια κουλτούρα στην ψυχική υγεία και τι σχέση έχουν τα ιδιαίτερα ψυχολογικά χαρακτηριστικά μιας κοινότητας με τη φροντίδα υγείας που λαμβάνει;

Aυτά ήταν κάποια ερωτήματα που πυροδοτήθηκαν μετά την εμπειρία του «Romaland», μιας παράστασης που διαμορφώνεται με τη συμμετοχή Ρομά πρωταγωνιστών, οι οποίοι αφηγούνται ζωντανά τις πραγματικές τους ιστορίες, στοχεύοντας να αναδείξει τους πολλαπλούς κοινωνικούς αποκλεισμούς που αντιμετωπίζουν.

Το θεατρικό ντοκιμαντέρ των Ανέστη Αζά και Πρόδρομου Τσινικόρη, ένα ανεστραμμένο ταξίδι στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας μέσα από την οπτική γωνία των Ρομά, που ανέβηκε στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, μας έφερε αντιμέτωπους με την τσιγγάνικη ταυτότητα και μας θύμισε τις ιστορίες των Ρομά που έφυγαν από τη ζωή πλήρως απανθρωποποιημένοι στα μάτια μας. Οπως η οκτάχρονη που έχασε τη ζωή της σε κοινή θέα το απόγευμα της 17ης Νοέμβρη σε εργοστάσιο του Κερατσινίου και προσπεράστηκε από υπαλλήλους και περαστικούς σαν να μην ήταν άνθρωπος, σαν μην είχε αξία η ζωή της. Ή όπως ο 17χρονος που έπεσε νεκρός από τα πυρά αστυνομικού γιατί δεν σταμάτησε το όχημά του. Είχαν προηγηθεί οι δολοφονίες δύο νεαρών Ρομά στο πλαίσιο καταδίωξής τους από την αστυνομία.

Εχετε σκεφτεί τι είναι ο αντιτσιγγανισμός; Μήπως τελικά δεν είναι πολύ περισσότερα από ένα λευκό κατασκεύασμα το οποίο παρήγαγε τη νομιμοποίηση της λευκής ταυτότητας, όπως σημειώνει ο Cayetano Fernandez;

Τι ρόλο έχει διαδραματίσει ο αντιτσιγγανισμός, ο οποίος στην πραγματικότητα είναι ένα φυλετικό σύστημα κυριαρχίας, όπως υποστηρίζει ο εξειδικευμένος στα θέματα των Τσιγγάνων ερευνητής, στον τρόπο με τον οποίο οι Ρομά διαπραγματεύονται τις ζωές τους, την ασφάλειά τους και την υγεία τους. Ποια είναι η επίδραση αυτού του φυλετικού συστήματος κυριαρχίας με ιστορικές ρίζες στη νεωτερικότητα, με αποτέλεσμα να απανθρωποποιεί όλους τους άλλους, στη διαμόρφωση της ψυχικής υγείας των Τσιγγάνων;

Ως γνωστόν, τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά είναι αλληλένδετα με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Η σχέση αυτή είναι ιδιαίτερα έκδηλη σε μειονοτικούς πληθυσμούς με πολύ ξεχωριστή ταυτότητα, όπως είναι οι Ρομά. Ο νομαδικός τρόπος ζωής τους και οι συνθήκες στις οποίες διαβιούν -συχνά μέσα σε παραπήγματα, εκτεθειμένοι σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και πολλαπλής ευαλωτότητας- επιβαρύνουν την υγεία τους ενώ οι πολλαπλοί αποκλεισμοί που βιώνουν έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην ψυχική τους υγεία. Οπως προκύπτει από πρόσφατες αλλά και παλαιότερες μελέτες, η ψυχική ασθένεια παραμένει εμπόδιο συμμετοχής στη δημόσια ζωή για τους άνδρες.

Ισως γιατί οι Ρομά, η πληθυσμιακή ομάδα που βιώνει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη φυλετικές και κοινωνικές διακρίσεις στην ελληνική επικράτεια, διαμορφώνουν την ταυτότητα φύλου τους πάνω σε παραδοσιακές αναπαραστάσεις για τα δύο φύλα, όπου οι γυναίκες ταυτίζονται αυστηρά με τον χώρο του σπιτιού και της οικογένειας, ενώ οι άνδρες με τον χώρο εκτός σπιτιού. Η αναγνώριση συνεπώς ενός προβλήματος ψυχικής υγείας στην περίπτωση των ανδρών θα διατάρασσε τους ρόλους που ανατίθενται στα δύο φύλα στην τσιγγάνικη κουλτούρα. Το φύλο και η ταυτότητα φύλου, έτσι όπως κατασκευάζεται από τους Ρομά, αποτελεί λοιπόν επιβαρυντικό παράγοντα στον τρόπο με τον οποίο βιώνεται η ψυχική διαταραχή.

Αν υπήρχε μια βιοψυχοκοινωνική προσέγγιση των μειονοτικών κοινοτήτων, δεν θα υπήρχαν τόσες διακρίσεις εις βάρος των Ρομά, ούτε τόσο διάχυτο αίσθημα αδικίας και μη ικανοποίησης. Ντροπή, εχθρότητα και ψυχοπαθολογίες που συνδέονται με τις διακρίσεις και στην προκειμένη περίπτωση με τον αντιτσιγγανισμό που είναι διάχυτος και στη χώρα μας.

Τελικά τι έχει πραγματικά αλλάξει από το 1979, χρονολογία πολιτογράφησης των Ρομά; Οι περισσότεροι συνεχίζουν να ζουν σε γκετοποιημένες περιοχές ή καταυλισμούς κουβαλώντας το στίγμα του επικίνδυνου «Αλλου», καθώς οι μέχρι τώρα πολιτικές αλληλεγγύης και πρόνοιας δεν έχουν καταφέρει να απαλείψουν τις προκαταλήψεις εις βάρος τους και να πετύχουν την ενσωμάτωσή τους. Αποτέλεσμα; Ο αντίστροφος ρατσισμός από τη μεριά των Ρομά, ο οποίος έχει τη ρίζα του στον φόβο της μη αποδοχής τους, επιδρά στον τρόπο που η τσιγγάνικη κουλτούρα υπεισέρχεται στην κατανόηση της ψυχικής διαταραχής.

Τι σημαίνει αυτό; Οι Ρομά αντιλαμβάνονται την ψυχική τους δυσφορία ή τα όποια αρνητικά συναισθήματα ως σωματικά, οργανικά συμπτώματα και θα τα αντιμετωπίσουν με ψυχοφάρμακα και όχι με ψυχοθεραπεία. Και αυτή η αντίληψη πως η ψυχική ασθένεια είναι βιολογικά προερχόμενη θα παραμείνει παγιωμένη στην κοινότητα των Ρομά όσο εμείς -ακόμα και ερήμην μας- υπηρετούμε το φυλετικό σύστημα κυριαρχίας που υπακούει στην κατασκευή του λευκού Ευρωπαίου ανθρώπου ως πρότυπου της ανθρωπότητας.

Πηγή: efsyn.gr