Τρεις μαρτυρίες καταδικασθέντων για οικονομικά αδικήματα «φωτίζουν» τον θεσμό της κοινωφελούς εργασίας στη χώρα μας – Η εναλλακτική λύση απέναντι στη φυλάκιση που μπορεί να αλλάξει τη ζωή εκατοντάδων ανθρώπων, ανακουφίζοντας ταυτόχρονα τις δημόσιες δομές

ΟΔΗΓΗΘΗΚΕ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ της Θήβας τον Αύγουστο του 2023, ύστερα από μια καταδικαστική απόφαση εναντίον της ίδιας και του συζύγου της για χρέη προς το Δημόσιο. Η ομόρρυθμη εταιρεία που διατηρούσε μαζί του από τις αρχές του 2000, έκλεισε μέσα στην κρίση και οι δυο τους βρέθηκαν από το 2015 και μετά να χρωστούν στην εφορία και το ΙΚΑ ένα ποσό που χρόνο με τον χρόνο έφτασε τις 70.000 ευρώ. Ύστερα από ποινή που τους επιβλήθηκε χωρίς άλλη αναστολή, συνελήφθησαν και πέρασαν μία εβδομάδα σε κελιά με φυλακισμένους που είχαν καταδικαστεί για άλλα, πιο σοβαρά αδικήματα. Ο εφιάλτης τους, ωστόσο, δεν κράτησε πολύ. Αφού κατάφεραν να αποπληρώσουν ένα μέρος του χρέους, ο δικηγόρος τους, τους ανακοίνωσε ότι στην περίπτωσή τους υπήρχε η δυνατότητα να εκτίσουν την υπόλοιπη ποινή, προσφέροντας κοινωφελή εργασία στον δήμο της περιοχής τους. 

«ΜΗΝ ΚΛΑΙΤΕ, ΘΑ ΒΡΟΥΜΕ ΜΙΑ ΛΥΣΗ»

«Οταν πήγα στην Εισαγγελία Αθηνών για να συναντήσω την επιμελήτρια κοινωνικής αρωγής ήμουν σε κακά χάλια. Είχα διαλυθεί ψυχολογικά. Εκείνη με καθησύχασε λέγοντάς μου “μην κλαίτε, θα βρούμε μια λύση”. Μου είπε ότι θα μπορούσα να προσφέρω τις υπηρεσίες μου στις κοινωνικές δομές του δήμου όπου ανήκω, δουλεύοντας οχτώ ώρες καθημερινά στην υποδοχή. Φυσικά, το δέχτηκα με μεγάλη ανακούφιση. Από εκείνη τη μέρα, η ζωή μου άλλαξε», λέει η Θ.Ο. στην «Κ» ζητώντας να παραμείνει ανώνυμη η μαρτυρία της. 

«Με τη βοήθεια των συναδέλφων μου, κατατοπίστηκα γρήγορα. Το είδα σαν να ήταν η δουλειά μου κι ας μην είχα απολαβές στο τέλος του μήνα. Σκέφτηκα ότι το κάνω για έναν σημαντικό σκοπό, αποπληρώνω τα χρέη μου. Εχω περάσει πολύ όμορφα αυτόν τον ενάμιση χρόνο στην υπηρεσία και νιώθω πολύ καλά που μπόρεσα να βοηθήσω με τη δουλειά μου. Μάλιστα τώρα που κοντεύω να εκτίσω την ποινή, πολλοί συνάδελφοι έρχονται και μου λένε: “Μήπως να κάνουμε μια αίτηση να μείνεις κι άλλο;”»

Το είδα σαν να ήταν η δουλειά μου κι ας μην είχα απολαβές στο τέλος του μήνα. Σκέφτηκα ότι το κάνω για έναν σημαντικό σκοπό, αποπληρώνω τα χρέη μου.

Ολο αυτό το διάστημα, μια κοινωνική λειτουργός παρακολουθεί τακτικά τη Θ.Ο. για να διαπιστώσει εάν τηρεί, ως οφείλει, τα καθήκοντά της, αλλά και για να συζητήσει μαζί της θέματα που την απασχολούν. Ενα από τα ζητήματα που χρειάστηκε να διαχειριστεί ήταν να κρατήσει μακριά από τα σχόλια των συγγενών όλα όσα είχαν συμβεί στην οικογένειά της.  

«Αυτό με απασχολούσε όχι τόσο για εμένα όσο για τα παιδιά μου που δεν ήθελαν να μαθευτεί. Εγώ δεν ντρέπομαι για ό,τι έγινε. Μάλιστα στη δουλειά μου γνωρίζουν οι περισσότεροι ότι εκτίω ποινή. Το έχω πει και στις καλύτερές μου φίλες. Ολες μου είπαν “μπράβο”, αλλά κι εγώ δεν νιώθω ότι κάνω κάτι κακό. Το αντίθετο», μας εξηγεί. 

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ

Στην περίπτωση του Γάλλου Α.Ν. η απόφαση της καταδίκης ήρθε από τα γαλλικά δικαστήρια. Ο ίδιος συνελήφθη το 2023 στην Ελλάδα και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης τριών ετών, κατηγορούμενος για παλαιότερη υπόθεση φορολογικών χρεών μιας επιχείρησης στη Γαλλία της οποίας ήταν διευθυντής. Η απόφαση εκδόθηκε ενώ είχε ήδη ανοίξει μία δική του επιχείρηση στη χώρα μας. 

«Ζήτησα μέσω του δικηγόρου μου να μην επιστρέψω στη Γαλλία και το ελληνικό κράτος δέχτηκε να παραμείνω και να εκτίσω εδώ την ποινή μου, καθώς αναγνώρισε τους δεσμούς μου με την Ελλάδα. Τον πρώτο καιρό βρέθηκα σε ένα κελί στον Κορυδαλλό με άλλους συγκρατούμενους που κάπνιζαν πολύ. Είμαι 61 ετών κι αυτές ήταν πολύ δύσκολες συνθήκες για εμένα, αλλά ήταν δίκαιη η απόφαση του δικαστηρίου», λέει στην «Κ».

Ηταν μία πολύ θετική εμπειρία. Είχα μάθει να είμαι πάντα σε διευθυντικές θέσεις και να δίνω οδηγίες. Εκεί έπρεπε να ακολουθώ εντολές. Ξυπνούσα νωρίς και δούλευα με τα χέρια μου. Ηταν μία συνάντηση με την πραγματική ζωή.

Επειτα από τέσσερα δικαστήρια, του ανακοινώθηκε ότι μπορεί να εκτίσει την ποινή του δουλεύοντας για οκτώ ώρες, επί επτά μήνες προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Από τον Νοέμβριο του 2023 έως τα τέλη Μαΐου του 2024, προσέφερε την εργασία του σε κοινωνική υπηρεσία κοντά στον Σταθμό Λαρίσης, μοιράζοντας καθημερινά γεύματα σε άπορους Ελληνες και πρόσφυγες. 

«Καθημερινά έκανα πολλά πράγματα. Ξεφόρτωνα το φορτηγό όταν έφταναν οι προμήθειες και μετά ετοίμαζα τα γεύματα και τα μοίραζα σε όσους ήταν εκεί και τα είχαν ανάγκη. Ηταν μία πολύ θετική εμπειρία. Είχα μάθει να είμαι πάντα σε διευθυντικές θέσεις και να δίνω οδηγίες. Εκεί έπρεπε να ακολουθώ εντολές. Ξυπνούσα νωρίς και δούλευα με τα χέρια μου. Ηταν μία συνάντηση με την πραγματική ζωή», λέει.

«Αισθάνεστε ότι με αυτόν τον τρόπο ξεπληρώσατε το χρέος σας;», είναι η επόμενη ερώτηση. «Το ελπίζω. Είχα κάνει λάθη με την εταιρεία στη Γαλλία, όχι επειδή θέλαμε να αποφύγουμε φόρους, αλλά γιατί άλλαξε η νομοθεσία και ο λογιστής μας δεν ήταν πολύ ικανός. Ωστόσο έπρεπε ως υπεύθυνος να πληρώσω το τίμημα. Σε καμία περίπτωση δεν λέω ότι ήμουν αθώος», απαντά, τονίζοντας ότι η ζωή του πλέον βρίσκεται στην Ελλάδα και θα συνεχίσει να μοιράζεται ανάμεσα στην Αθήνα και την Κύθνο που αγαπάει πολύ.  

1.800 ΩΡΕΣ

Σε λίγες μέρες ο οδοντίατρος Γ.Κ. θα ολοκληρώσει τις 1.800 ώρες κοινωφελούς εργασίας που εκτίει σε δημοτικά ιατρεία των βορείων προαστίων. Η διατροφή που σταμάτησε κάποια στιγμή να πληρώνει στην πρώην σύζυγό του ήταν η αιτία που έφτασε να καταδικαστεί για συνολικό χρέος ύψους 25.000 ευρώ. Κάθε μέρα, εδώ και δύο χρόνια πληρώνει το τίμημα δουλεύοντας για 4 ώρες το πρωί στα ιατρεία, βοηθώντας οικονομικά ευάλωτους συμπολίτες του. 

«Στο δημοτικό ιατρείο με έχουν εξουσιοδοτήσει να προσφέρω κάποιες απλές εργασίες, κυρίως έναν καθαρισμό, μία φθορίωση, τις πρώτες βοήθειες. Το απόγευμα πηγαίνω στο δικό μου ιατρείο, όπου εκεί εργάζομαι κανονικά», αναφέρει στην «Κ», τονίζοντας ωστόσο το ενδιαφέρον του για αυτή την εμπειρία.

Η εργασία προς όφελος του κοινωνικού συνόλου όχι μόνο σε συνετίζει, αλλά σε κάνει να νιώθεις την αξία της προσφοράς, ενώ ταυτόχρονα αποπληρώνεις ένα δύσκολο χρέος.

«Αυτό που κάνω, με ευχαριστεί πάρα πολύ. Μάλιστα, σκέφτομαι να συνεχίσω να έρχομαι εθελοντικά αφού ολοκληρώσω την ποινή μου για να βοηθάω όσο μπορώ. Αυτή τη δουλειά άλλωστε την αγαπάω, δεν έχω μάθει να κάνω τίποτα άλλο».

Για τον ίδιο, η αξία της κοινωφελούς εργασίας είναι πολύ μεγάλη και όπως λέει θα έπρεπε να διαδοθεί ακόμη περισσότερο στη χώρα μας. «Σε περιπτώσεις όπως η δική μου, που αφορούν πλημμελήματα, δεν έχει κάποιο νόημα να σε στείλουν στη φυλακή γιατί δεν είναι αυτός ο τρόπος να συνετιστείς. Αντίθετα, υπάρχει ο κίνδυνος να σου κάνουν περισσότερο κακό. Η εργασία προς όφελος του κοινωνικού συνόλου όχι μόνο σε συνετίζει, αλλά σε κάνεις να νιώθεις την αξία της προσφοράς, ενώ ταυτόχρονα αποπληρώνεις ένα δύσκολο χρέος».

ΑΡΘΡΟ 81

Ο θεσμός της παροχής κοινωφελούς εργασίας στηρίζεται στο άρθρο 81 του Ποινικού Κώδικα και θεωρείται ένα σημαντικό εκσυγχρονιστικό μέτρο του δικαιικού μας συστήματος. Η εφαρμογή της προβλέπεται για τις ποινές φυλάκισης που δεν υπερβαίνουν τα 2 χρόνια, ενώ βάσει της σχετικής υπουργικής απόφασης, οι 4 ώρες κοινωφελούς εργασίας αντιστοιχούν σε εκατό ευρώ χρηματικής ποινής.

Ο Βύρων Αθανίτης, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Διαχείρισης και Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού του Δήμου Αθηναίων, όπου υπηρετεί τα τελευταία 10 χρόνια, αναφέρεται στην εφαρμογή του προγράμματος στον δήμο από το 2007 όταν, για πρώτη φορά στελεχώθηκαν οι υπηρεσίες επιμελητών Κοινωνικής Αρωγής από το υπουργείο Δικαιοσύνης με βάση προϋπάρχουσα νομοθεσία (1991). «Από τότε μέχρι σήμερα στις υπηρεσίες μας έχουν απασχοληθεί εκατοντάδες συνάνθρωποί μας, παρέχοντας κοινωφελή εργασία. Υπήρξαν περίοδοι που το μέτρο είχε πολύ περιορισμένη εφαρμογή και άλλες που είτε ενισχυόταν είτε ατονούσε», λέει στην «Κ».

Μέσα από την εφαρμογή του προγράμματος, ενισχύονται σημαντικά οι υπηρεσίες του δήμου που απευθύνονται ειδικά σε ευάλωτες κατηγορίες πολιτών.

Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του υπουργείου Δικαιοσύνης, περισσότεροι από 200 φορείς του Δημοσίου (δήμοι, εισαγγελίες, μουσεία, νοσοκομεία κ.λπ.) έχουν ενταχθεί μέχρι σήμερα στο πρόγραμμα που πλησιάζει τις 3.000 ενεργές θέσεις απασχόλησης. «Σήμερα, μέσω αυτού του προγράμματος, στον Δήμο Αθηναίων απασχολούνται 32 άνθρωποι, με τους περισσότερους εξ αυτών να εργάζονται στις υπηρεσίες καθαριότητας, πρασίνου, καθώς και στην κοινωνική υπηρεσία, στα δημοτικά ιατρεία και στη διοικητική μέριμνα. Πρόκειται για άτομα που έχουν υποπέσει σε ποινικά αδικήματα μη κακουργηματικού χαρακτήρα και η επίβλεψή τους ανατίθεται σε έμπειρους υπαλλήλους με τους οποίους έρχονται καθημερινά σε επαφή», σημειώνει ο κ. Αθανίτης, τονίζοντας πως μέσα από την εφαρμογή του προγράμματος ενισχύονται σημαντικά οι υπηρεσίες που απευθύνονται ειδικά σε ευάλωτες κατηγορίες πολιτών.

ΚΑΧΥΠΟΨΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ

Σε όλη αυτή τη διαδικασία, σημαντικός είναι ο ρόλος των Υπηρεσιών Επιμελητών Κοινωνικής Αρωγής, που καλούνται να αξιολογήσουν τα προσωπικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των υποψηφίων (ηλικία, μορφωτικό επίπεδο, δεξιότητες, κατάσταση της υγείας, οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις) έτσι ώστε η επιλογή του φορέα και η θέση εργασίας να είναι όσο το δυνατόν καταλληλότερες. Οι επιμελητές είναι παράλληλα αρμόδιοι για την επίβλεψη έκτισης της ποινής από την πρώτη έως την τελευταία ημέρα, κάνοντας ακόμη και απροειδοποίητες επισκέψεις στον χώρο εργασίας των καταδικασθέντων. Η προϊσταμένη του Τμήματος Επιμελητών Κοινωνικής Αρωγής Αθηνών, Χρύσα Ταταρίδου, και η επιμελήτρια Κοινωνικής Αρωγής Ιωάννα Μίχα μας μίλησαν για τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα οι υπόχρεοι σε κοινωφελή εργασία.

«Η καχυποψία και η προκατάληψη αποτελούν ακόμη και σήμερα μια πρόκληση για τους καταδικασθέντες παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει μέσω της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε θέματα εναλλακτικών ποινών», τονίζουν. Σε πολλές περιπτώσεις, λένε, τα άτομα που εκτίουν κοινωφελή εργασία βιώνουν τον περιορισμό ευκαιριών επαγγελματικής αποκατάστασης, την αποξένωση από το φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον με αποτέλεσμα να εκδηλώσουν ψυχικές διαταραχές ή –σπανιότερα– να οδηγηθούν σε υποτροπή. Σε ορισμένες περιπτώσεις ωστόσο, όπως σε αυτές που κατέγραψε η «Κ», η κοινωφελής εργασία έχει λειτουργήσει ως ενθάρρυνση και ως ευκαιρία επανένταξης των ατόμων που έχουν καταδικαστεί για κάποιο ελαφρύ αδίκημα.

Η μειωμένη αποδοχή της κοινωφελούς εργασίας από τη Δικαιοσύνη και την κοινωνία, η ανεπαρκής συνεργασία δημόσιων φορέων και οι αντιστάσεις θέτουν εμπόδια στην αποτελεσματική εφαρμογή της.

«Εχουμε πολλές περιπτώσεις καταδικασθέντων οι οποίοι ήταν παραγωγικοί και πρόθυμοι κατά τη διάρκεια της έκτισης της ποινής, με αποτέλεσμα να έχουν γίνει προσπάθειες από την πλευρά των φορέων να παραμείνουν με κάποια σύμβαση μετά την ολοκλήρωση της ποινής», σημειώνουν στην «Κ» και αναφέρουν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχούς επανένταξης. «Νεαρός άνδρας και χρήστης ουσιών που καταδικάστηκε για κλοπές, τοποθετήθηκε σε θέση Πρασίνου και Καθαρισμού Κήπων ενός δήμου, όπου με την κατάλληλη υποστήριξη του επιμελητή Κοινωνικής Αρωγής, αλλά και την ευαισθητοποίηση και αποδοχή των υπαλλήλων του δήμου, ενθαρρύνθηκε να απομακρυνθεί από το παραβατικό περιβάλλον που ζούσε έως τότε, να αποκτήσει νέες δεξιότητες, να απεξαρτηθεί και να βρει νέους στόχους στη ζωή του, όπως εργασία και οικογένεια. Τέτοια παραδείγματα ενθαρρύνουν και τις δικές μας προσπάθειες».

Τονίζουν ωστόσο, ότι στη χώρα μας η χρήση της κοινωφελούς εργασίας παραμένει αρκετά περιορισμένη. «Η μειωμένη αποδοχή της από το σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης και από την κοινωνία, η ανεπαρκής συνεργασία δημόσιων φορέων και οι αντιστάσεις θέτουν εμπόδια στην αποτελεσματική εφαρμογή της και στην καταξίωσή της ως εργαλείου αλλαγής προς το συμφέρον του ατόμου και της κοινότητας».

Πηγή: kathimerini.gr